CARITA
PANTUN NGAHIANGNA PAJAJARAN
Pun, sapun
kula jurungkeun
Mukakeun turub mandepun
Nyampeur nu dihandeuleumkeun
Teundeun poho nu baréto
Nu mangkuk di saung butut
Ukireun dina lalangit
Tataheun di jero iga!
Saur Prabu Siliwangi
ka balad Pajajaran anu milu mundur dina sateu acanna ngahiang :
Lalakon urang
ngan nepi ka poé ieu, najan dia kabéhan ka ngaing pada satia! Tapi ngaing
henteu meunang mawa dia pipilueun, ngilu hirup jadi balangsak, ngilu rudin bari
lapar. Dia mudu marilih, pikeun hirup ka hareupna, supaya engké jagana, jembar
senang sugih mukti, bisa ngadegkeun deui Pajajaran! Lain Pajajaran nu kiwari,
tapi Pajajaran anu anyar, nu ngadegna digeuingkeun ku obah jaman! Pilih! ngaing
moal ngahalang-halang. Sabab pikeun ngaing, hanteu pantes jadi Raja, anu somah
sakabéhna, lapar baé jeung balangsak.”
Daréngékeun!
Nu dék tetep ngilu jeung ngaing, geura misah ka beulah kidul! Anu hayang balik
deui ka dayeuh nu ditinggalkeun, geura misah ka beulah kalér! Anu dék kumawula
ka nu keur jaya, geura misah ka beulah wétan! Anu moal milu ka saha-saha, geura
misah ka beulah kulon!
Daréngékeun!
Dia nu di beulah wétan, masing nyaraho: Kajayaan milu jeung dia! Nya turunan
dia nu engkéna bakal maréntah ka dulur jeung ka batur. Tapi masing nyaraho,
arinyana bakal kamalinaan. Engkéna bakal aya babalesna. Jig geura narindak!
Dia nu di
beulah kulon! Papay ku dia lacak Ki Santang! Sabab engkéna, turunan dia jadi
panggeuing ka dulur jeung ka batur. Ka batur urut salembur, ka dulur anu
nyorang saayunan ka sakabéh nu rancagé di haténa. Engké jaga, mun tengah
peuting, ti gunung Halimun kadéngé sora tutunggulan, tah éta tandana; saturunan
dia disambat ku nu dék kawin di Lebak Cawéné. Ulah sina talangké, sabab talaga
bakal bedah! Jig geura narindak! Tapi ulah ngalieuk ka tukang!
Dia nu
marisah ka beulah kalér, daréngékeun! Dayeuh ku dia moal kasampak. Nu ka sampak
ngan ukur tegal baladaheun. Turunan dia, lolobana bakal jadi somah. Mun aya nu
jadi pangkat, tapi moal boga kakawasaan. Arinyana engké jaga, bakal ka
seundeuhan batur. Loba batur ti nu anggang, tapi batur anu nyusahkeun. Sing
waspada!
Sakabéh
turunan dia ku ngaing bakal dilanglang. Tapi, ngan di waktu anu perelu. Ngaing
bakal datang deui, nulungan nu barutuh, mantuan anu sarusah, tapi ngan nu hadé
laku-lampahna. Mun ngaing datang moal kadeuleu; mun ngaing nyarita moal
kadéngé. Mémang ngaing bakal datang. Tapi ngan ka nu rancagé haténa, ka nu
weruh di semu anu saéstu, anu ngarti kana wangi anu sajati jeung nu surti
lantip pikirna, nu hadé laku lampahna. Mun ngaing datang; teu ngarupa teu
nyawara, tapi méré céré ku wawangi. Ti mimiti poé ieu, Pajajaran leungit ti
alam hirup. Leungit dayeuhna, leungit nagarana. Pajajaran moal ninggalkeun
tapak, jaba ti ngaran pikeun nu mapay. Sabab bukti anu kari, bakal réa nu
malungkir! Tapi engké jaga bakal aya nu nyoba-nyoba, supaya anu laleungit
kapanggih deui. Nya bisa, ngan mapayna kudu maké amparan. Tapi anu marapayna
loba nu arieu-aing pang pinterna. Mudu arédan heula.
Engké bakal
réa nu kapanggih, sabagian-sabagian. Sabab kaburu dilarang ku nu disebut Raja
Panyelang! Aya nu wani ngoréhan terus terus, teu ngahiding ka panglarang;
ngoréhan bari ngalawan, ngalawan sabari seuri. Nyaéta budak angon; imahna di
birit leuwi, pantona batu satangtungeun, kahieuman ku handeuleum, karimbunan ku
hanjuang. Ari ngangonna? Lain kebo lain embé, lain méong lain banténg, tapi
kalakay jeung tutunggul. Inyana jongjon ngorehan, ngumpulkeun anu kapanggih.
Sabagian disumputkeun, sabab acan wayah ngalalakonkeun. Engke mun geus wayah
jeung mangsana, baris loba nu kabuka jeung raréang ménta dilalakonkeun. Tapi,
mudu ngalaman loba lalakon, anggeus nyorang: undur jaman datang jaman, saban
jaman mawa lalakon. Lilana saban jaman, sarua jeung waktuna nyukma, ngusumah
jeung nitis, laju nitis dipinda sukma.
Daréngékeun!
Nu kiwari ngamusuhan urang, jaradi rajana ngan bakal nepi mangsa: tanah bugel
sisi Cibantaeun dijieun kandang kebo dongkol. Tah di dinya, sanagara bakal jadi
sampalan, sampalan kebo barulé, nu diangon ku jalma jangkung nu tutunjuk di
alun-alun. Ti harita, raja-raja dibelenggu. Kebo bulé nyekel bubuntut, turunan
urang narik waluku, ngan narikna henteu karasa, sabab murah jaman seubeuh
hakan.
Ti dinya,
waluku ditumpakan kunyuk; laju turunan urang aya nu lilir, tapi lilirna cara nu
kara hudang tina ngimpi. Ti nu laleungit, tambah loba nu manggihna. Tapi loba
nu pahili, aya kabawa nu lain mudu diala! Turunan urang loba nu hanteu engeuh,
yén jaman ganti lalakon ! Ti dinya gehger sanagara. Panto nutup di buburak ku
nu ngaranteur pamuka jalan; tapi jalan nu pasingsal!
Nu tutunjuk
nyumput jauh; alun-alun jadi suwung, kebo bulé kalalabur; laju sampalan nu
diranjah monyét! Turunan urang ngareunah seuri, tapi seuri teu anggeus, sabab
kaburu: warung béak ku monyét, sawah béak ku monyét, leuit béak ku monyét,
kebon béak ku monyét, sawah béak ku monyét, cawéné rareuneuh ku monyét.
Sagala-gala diranjah ku monyét. Turunan urang sieun ku nu niru-niru monyét.
Panarat dicekel ku monyet bari diuk dina bubuntut. Walukuna ditarik ku turunan
urang keneh. Loba nu paraeh kalaparan. ti dinya, turunan urang ngarep-ngarep
pelak jagong, sabari nyanyahoanan maresék caturangga. Hanteu arengeuh, yén
jaman geus ganti deui lalakon.
Laju
hawar-hawar, ti tungtung sagara kalér ngaguruh ngagulugur, galudra megarkeun endog.
Génjlong saamparan jagat! Ari di urang ? Ramé ku nu mangpring. Pangpring
sabuluh-buluh gading. Monyét ngumpul ting rumpuyuk. Laju ngamuk turunan urang;
ngamukna teu jeung aturan. loba nu paraéh teu boga dosa. Puguh musuh, dijieun
batur; puguh batur disebut musuh. Ngadak-ngadak loba nu pangkat nu maréntah
cara nu édan, nu bingung tambah baringung; barudak satepak jaradi bapa. nu
ngaramuk tambah rosa; ngamukna teu ngilik bulu. Nu barodas dibuburak, nu
harideung disieuh-sieuh. Mani sahéng buana urang, sabab nu ngaramuk, henteu
beda tina tawon, dipaléngpéng keuna sayangna. Sanusa dijieun jagal. Tapi,
kaburu aya nu nyapih; nu nyapihna urang sabrang.
Laju ngadeg
deui raja, asalna jalma biasa. Tapi mémang titisan raja. Titisan raja baheula
jeung biangna hiji putri pulo Dewata. da puguh titisan raja; raja anyar hésé
apes ku rogahala! Ti harita, ganti deui jaman. Ganti jaman ganti lakon! Iraha?
Hanteu lila, anggeus témbong bulan ti beurang, disusul kaliwatan ku béntang
caang ngagenclang. Di urut nagara urang, ngadeg deui karajaan. Karajaan di
jeroeun karajaan jeung rajana lain teureuh Pajajaran.
Laju aya
deui raja, tapi raja, raja buta nu ngadegkeun lawang teu beunang dibuka,
nangtungkeun panto teu beunang ditutup; nyieun pancuran di tengah jalan, miara
heulang dina caringin, da raja buta! Lain buta duruwiksa, tapi buta henteu
neuleu, buaya eujeung ajag, ucing garong eujeung monyét ngarowotan somah nu
susah. Sakalina aya nu wani ngageuing; nu diporog mah lain satona, tapi jelema
anu ngélingan. Mingkin hareup mingkin hareup, loba buta nu baruta, naritah deui
nyembah berhala. Laju bubuntut salah nu ngatur, panarat pabeulit dina cacadan;
da nu ngawalukuna lain jalma tukang tani. Nya karuhan: taraté hépé sawaréh,
kembang kapas hapa buahna; buah paré loba nu teu asup kana aseupan………………………..
Da bonganan, nu ngebonna tukang barohong; nu tanina ngan wungkul jangji; nu
palinter loba teuing, ngan pinterna kabalinger.
Ti dinya
datang budak janggotan. Datangna sajamang hideung bari nyorén kanéron butut,
ngageuingkeun nu keur sasar, ngélingan nu keur paroho. Tapi henteu diwararo! Da
pinterna kabalinger, hayang meunang sorangan. Arinyana teu areungeuh, langit
anggeus semu beureum, haseup ngebul tina pirunan. Boro-boro dék ngawaro, malah
budak nu janggotan, ku arinyana ditéwak diasupkeun ka pangbérokan. Laju
arinyana ngawut-ngawut dapur batur, majarkeun néangan musuh; padahal arinyana
nyiar-nyiar pimusuheun.
Sing
waspada! Sabab engké arinyana, bakal nyaram Pajajaran didongéngkeun. Sabab
sarieuneun kanyahoan, saenyana arinyana anu jadi gara-gara sagala jadi
dangdarat. Buta-buta nu baruta; mingkin hareup mingkin bedegong, ngaleuwihan
kebo bulé. Arinyana teu nyaraho, jaman manusa dikawasaan ku sato!
Jayana
buta-buta, hanteu pati lila; tapi, bongan kacarida teuing nyangsara ka somah
anu pada ngarep-ngarep caringin reuntas di alun-alun. Buta bakal jaradi wadal,
wadal pamolahna sorangan. Iraha mangsana? Engké, mun geus témbong budak angon!
Ti dinya loba nu ribut, ti dapur laju salembur, ti lembur jadi sanagara! Nu
barodo jaradi gélo marantuan nu garelut, dikokolotan ku budak buncireung!
Matakna garelut? Marebutkeun warisan. Nu hawek hayang loba; nu boga hak marénta
bagianana. Ngan nu aréling caricing. Arinyana mah ngalalajoan. Tapi kabarérang.
Nu garelut
laju rareureuh; laju kakara arengeuh; kabéh gé taya nu meunang bagian. Sabab
warisan sakabéh béak, béakna ku nu nyarekel gadéan. Buta-buta laju nyarusup, nu
garelut jadi kareueung, sarieuneun ditempuhkeun leungitna nagara. Laju
naréangan budak angon, nu saungna di birit leuwi nu pantona batu satangtung, nu
dihateup ku handeuleum ditihangan ku hanjuang. Naréanganana budak tumbal.
sejana dék marénta tumbal. Tapi, budak angon enggeus euweuh, geus narindak
babarengan jeung budak anu janggotan; geus mariang pindah ngababakan, parindah
ka Lebak Cawéné!
Nu kasampak
ngan kari gagak, keur ngelak dina tutunggul. Daréngékeun! Jaman bakal ganti
deui. tapi engké, lamun Gunung Gedé anggeus bitu, disusul ku tujuh gunung.
Génjlong deui sajajagat. Urang Sunda disarambat; urang Sunda ngahampura. Hadé
deui sakabéhanana. Sanagara sahiji deui. Nusa Jaya, jaya deui; sabab ngadeg
ratu adil; ratu adil nu sajati.
Tapi ratu
saha? Ti mana asalna éta ratu? Engké ogé dia nyaraho. Ayeuna mah, siar ku dia
éta budak angon!
Jig geura
narindak! Tapi, ulah ngalieuk ka tukang!
